فن آوری اطلاعات و ارتباطات چيست ؟ ( بخش دوم )
در بخش اول اين مقاله به منظور آشنائی با ابعاد متفاوت فن آوری اطلاعات و ارتباطات  به طرح سوالاتی در اين رابطه پرداخته گرديد. در ادامه ، ضمن بررسی تفاوت بين " اطلاعات " و "دانش " ، به اين موضوع مهم اشاره گرديد که می توان اطلاعات را به منزله مواد اوليه توليد دانش در نظر گرفت . بين استفاده درست از اطلاعات و توليد دانش با توسعه ، ارتباط مستقيم و تنگاتنگی وجود دارد.
در بخش دوم با تمرکز بر روی فن آوری اطلاعات و ارتباطات و ارائه تعاريف متفاوت، به بررسی زيرساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، خواهيم پرداخت .

فن آوری اطلاعات و ارتباطات  ( ICT )
تفاوت فن آوری اطلاعات و ارتباطات ( ICT) با فن آوری اطلاعات ( IT ) ، چيست ؟ در فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، دستگاه ها و فن آوری های ارتباطی دارای جايگاهی خاص بوده و از عناصر اساسی به منظور  استفاده از مزايا و دستاوردهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، محسوب می گردند. در ادامه با تعاريف متفاوت ICT ، بيشتر آشنا می شويم :

• در اوايل سال 1990 به مجموعه سخت افزار ، نرم افزار ، شبکه و صنايع مرتبط به آنان ، فن آوری اطلاعات ( IT ) گفته می شد. در فن آوری اطلاعات و ارتباطات ( ICT ) ، تاکيد و محوريت بر روی جنبه ارتباطی می باشد ، بگونه ای که ارتباطات به منزله يک "بايد" مطرح بوده که فن آوری اطلاعات بدون وجود آن امکان ارائه سرويس ها و خدمات  را دارا نمی باشد .

•  فن آوری اطلاعات و ارتباطات،واژه ای است که به هر نوع دستگاه ارتباطی و يا برنامه نظير: راديو ، تلويزيون ، تلفن ها ی سلولی ، کامپيوتر ، نرم افزار ، سخت افزارهای شبکه ، سيستم های ماهواره اری و نظاير آن اطلاق شده که  سرويس ها ،خدمات و برنامه های متعددی به آنان  مرتبط می گردد( کنفرانس از راه دور ، آموزش از راه دور) .

• فن آوری اطلاعات وارتباطات اغلب در يک مفهوم و جايگاه خاص مورد بررسی کاربردی دقييق تر قرار می گيرد نظير : فن آوری اطلاعات وارتباطات در آموزش ، بهداشت ، کتابخانه ها و غيره .

• فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، به مجموعه امکانات سخت افزاری ، نرم افزاری ، شبکه ای و ارتباطی به منظور دستيابی مطلوب به اطلاعات ، گفته می شود .

• همگرائی بين کامپيوتر و ارتباطات ، فن آوری اطلاعات و ارتباطات را شکل می دهد .( پيوند بين کامپيوتر و بهره برداری از تمامی قابليت های آن خصوصا" پردازش و ذخيره سازی داده  با امکانات متعدد ارتباطی  ) .

• با اين که تکنولوژی های مرتبط با کامپيوتر به نوعی در جنگ جهانی دوم مورد استفاده قرار می گرفت ، ولی پتانسيل های گسترده آن پس از تحقق دو تحول عمده در سال 1980 بر همگان آشکار گرديد : تحول در صنعت نيمه هادی ها ( ترانزيستور ، مدارات مجتمع ، ميکرو تراشه ها ) ، کوچک و ارزان شدن کامپيوترها را به دنبال داشت . متعاقب اين تحول عظيم ، امکان استفاده از کامپيوتر در ابعاد بسيار گسترده و برای عموم کاربران، فراهم گرديد( کافی است به اطراف خود نگاهی داشته باشيم!) . دومين تحول عمده ، ارتباط کامپيوترها  با يکديگر و بر پاسازی شبکه های کامپيوتری است . در ادامه با استفاده از فن آوری های متعدد مخابراتی و ارتباطی ، امکان اتصال و ارتباط بين شبکه های کامپيوتری ، فراهم گرديد .تحولات فوق ، زمينه انقلاب عظيم اطلاعاتی در عصر حاضر و ظهور فن آوری های متعدد اطلاعات و ارتباطات را ايجاد نموده است .

• مهمترين ويژگی فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، نحوه ذخيره سازی ، پردازش و دستيابی به اطلاعات است .

• به مجموعه فن آوری هائی که امکان ذخيره سازی ، پردازش ، ارائه و انتقال اطلاعات را از طريق محيط های انتقال فراهم می نمايد ، اطلاق می گردد.

فن آوری اطلاعات و ارتباطات  به جايگاه برجسته اطلاعات ، دستگاههای ذخيره سازی و پردازش اطلاعات و دستگاههای انتقال و دستيابی به اطلاعات تاکيد دارد . بديهی است در اين راستا ، علاوه بر پتانسيل های مخابراتی ، رسانه هائی ديگر نظير راديو و تلويزيون نيز در فهرست وسايل ارتباطی ( کانال نشر و توزيع اطلاعات ) ، قرار خواهند گرفت . زير ساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات در مرحله اول نيازمند وجود يک زيرساخت اطلاعاتی است که در آن تمامی دستگاهها و وسايل ارتباطی نظير تجهيزات مخابراتی ، راديو و تلويزيون قرار خواهند گرفت . زيرساخت اطلاعاتی به منزله فونداسيون زيرساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، مطرح بوده که امکان ارائه سرويس ها و خدمات اطلاعاتی را با کيفت مطلوب ، فراهم می نمايد. بر همين اساس می توان فن آوری اطلاعات و ارتباطات را مشتمل بر سه بخش اساسی زير در نظر گرفت :

زير ساخت اطلاعات ( II )
در زيرساخت اطلاعات ، هدف ايجاد و گسترش امکانات زير می باشد : 

• شبکه ها و سرويس های مخابراتی
• تکنولوژی های انتقال 
• سوئيچينگ و روتينگ 
• دستيابی و عرضه 
• ارتباطات چند رسانه ای ( صوت ، تصوير )

 شامل :
-  شبکه های موبايل ، بدون کابل 
 - شبکه های فيبر نوری 
 - سيستم های  ماهواره ای  
 - سيستم های سخن پراکنی
 - ترکيب ( تلفيق) مخابرات با سيستم های چند رسانه ای
 - ارتباطات محلی با سرعت بالا
 - ارتباطات شهری ، منطقه ای و ملی با سرعت بالا

فن آوری اطلاعات ( IT )
در فن آوری اطلاعات ، موارد زير مورد توجه قرار می گيرد :

• ذخيره سازی اطلاعات 
• پردازش و ارائه  اطلاعات
• سيستم ها ی عامل
• زبان ها ی برنامه نويسی
• مهندسی پروتکل ها 
• نرم افزارهای کاربردی

شامل :
- پروتکل های شبکه
- شبکه های ذخيره سازی داده 
- فن آوری های رمزنگاری و امنيتی
- سخت افزار( کامپيوترهای شخصی ، سرويس دهندگان و ... )
- طراحی بانک های اطلاعاتی
- زبان های ارائه محتوا در وب نظير HTML,XML 
- تشخيص و پيشگيری از حملات

کاربردهای اطلاعات ( IA )
در کاربردهای اطلاعات ، موارد زير مورد توجه قرار می گيرد : 

• ارائه خدمات
• اشتراک دانش
• مديريت عمومی
• سرويس های اجتماعی
• راه حل های تجاری
• توليد و نشر محتوا

شامل :
- آموزش
-  فرصت های اقتصادی و توليد درآمد
- توسعه روستائی
- بهبود سلامت شهروندان نظير استفاده از درمان راه دور
- امنيت و مونيتورينگ مسائل زيست محيطی
- مديريت اقتصادی و دولتی
- کتابخانه های الکترونيکی
- تجارت الکترونيکی
- بانکداری الکترونيکی
- آموزش الکترونيکی
- و ...

همانگونه که ملاحظه می شود برای هر يک از بخش های سه گانه در فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، محدوده  خاصی در نظر گرفته شده است ولی در عمل تعيين دقيق اين محدوده ، امری دشوار و گاها" غيرممکن است. مثلا" برنامه های نرم افزاری در بخش فن آوری اطلاعات قرار گرفته ولی امکان پياده سازی آنان در زير مجموعه کاربردهای اطلاعات ( IA ) نيز وجود خواهد داشت .همچنين ارتباطات چندرسانه ای در زير مجموعه زيرساخت اطلاعات ( II ) قرار گرفته شده اند ولی امکان پياده سازی برخی از ويژگی های مالتی مديا در زيرمجموعه فن آوری اطلاعات ( IT ) ، نيز وجود دارد.
علیرغم عدم وجود محدوده ای مشخص و شفاف برای هر يک از عناصر موجود در بخش های سه گانه زيرساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، می توان با لحاظ نمودن  وزن بکارگيری امکانات سخت افزاری و نرم افزاری در هر يک از بخش ها ، به يک مرزبندی خاص دست يافت :

• عناصر زيرساخت اطلاعات ( II ) ، نيازمند استفاده از تجهيزات و امکانات فيزيکی گسترده ای نظير سيستم های سوئيچينگ ، روتينگ ، شبکه ای گسترده از خطوط تلفن ثابت ، سيار و شبکه های رادئوئی ، می باشند . در اين رابطه و به منظورانجام عمليات و مديريت زيرساخت فيزيکی متشکل از عناصر و تجهيزات سخت افزاری ،می بايست از سخت افزار و  نرم افزارهای متعددی استفاده شود.  با طراحی و پياده سازی زيرساخت اطلاعات ( بستر ارتباطی ) ، امکان ارتباط دستگاههای مختلفی نظير تلفن های ثابت ، تلفن های سلولی ، دستگاههای بدون کابل ، کامپيوترهای شخصی و سرويس دهندگان به شبکه فراهم و آنان قادر به استفاده از سرويس ها و خدمات مختلفی می باشند.ارتباط با زيرساخت اطلاعاتی ( ارتباطی ) ممکن است مستقيما" (از طريق شبکه ايجاد شده) و يا با استفاده از تجهيزات  خاصی نظير مودم، کارت های ISDN ، خطوط DSL و يا دستگاههای بدون کابل ، ايجاد گردد. معمولا" برای سنجش ميزان شکاف ديجيتالی بين جوامع فقير و ثروتمند ، به تنوع ، تعداد و کيفيت وسايل ارتباطی به زيرساخت ، استناد می گردد .  بديهی است با فرض ايجاد زير ساخت اطلاعات ، بدون وجود دستگاههای ارتباطی ( از بعد کمی و کيفی) ، امکان استفاده مطلوب و بهينه از زير ساخت و درنهايت بهره مندی از دستاوردها و پتانسيل های ارائه شده در بخش های فن آوری اطلاعات و کاربردهای اطلاعات ، وجود نخواهد داشت . دستگاههای ارتباطی ( نظير تلفن های ثابت ، سلولی ) به عنوان شرط لازم برای ورود به بزرگراه های اطلاعاتی مطرح می باشند. بديهی است تنوع ، کيفيت و مقرون به صرفه بودن دستگاههای ارتباطی ، گزينه های متعددی را به منظور استفاده از منابع اطلاعاتی در اختيار متقاضيان ، قرار می دهد .امکان دستيابی آحاد جامعه به منابع اطلاعاتی ، يکی از عناصر اصلی سيا ست گذاری  در زمان تعريف استراتژی توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در هر جامعه می باشد . 

• در زير مجموعه فن آوری اطلاعات ( IT ) ، از سخت افزارهای متعددی نظير سرويس دهندگان ، ايستگاه های کاری و برخی کامپيوترهای بزرگ به همراه دستگاه های ذخيره سازی مختلفی ، استفاده می گردد( نظير استفاده از کامپيوترهای داخلی که مسئول سرويس دهی به ساير عناصر موجود در بخش فن آوری اطلاعات  بوده و يا سرويس دهندگان خارجی که مسئوليت ارائه سرويس های داده نظير اينترنت را بر عهده دارند) . عليرغم استفاده گسترده از عناصر سخت افزاری در زير مجموعه فن آوری اطلاعات ، نرم افزار حضوری چشمگيرتر داشته و اکثر عمليات نسبت داده شده به اين بخش مستلزم استفاده از نرم افزار می باشد.

• هدف عمده در بخش کاربردهای اطلاعات ، ارائه سرويس ها و خدمات گسترده به منظور افزايش کارائی و بهره وری در ابعاد متفاوت اجتماعی در يک جامعه اطلاعاتی است . در اين رابطه با توجه به نقش محوری و حمايت بخش زيرساخت اطلاعات و دستاوردهای بخش فن آوری اطلاعات ، امکان ارائه سرويس ها و خدمات متنوع ،  گسترده و پويائی در بخش کاربردهای اطلاعات ، فراهم می گردد . در بخش کاربردهای اطلاعات ، عليرغم استفاده از سخت افزار ، محور عمليات و هسته اساسی  را طراحی و پياده سازی نرم افزار تشکيل می دهد .

همانگونه که ملاحظه می شود ، در زيرساخت اطلاعات عليرغم استفاده از نرم افزار ، سخت افزار حضوری برجسته دار داشته و اين وضعيت در بخش های  فن آوری اطلاعات و  کاربردهای اطلاعات ، برعکس می باشد . پس از ايجاد هر يک از بخش های سه گانه فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، زير ساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات ايجاد و امکان ارتباط آن با ساير بخش ها به منظور نيل به توسعه همه جانبه وجود خواهد داشت .  در اين راستا لازم است که تلاش لازم در خصوص ايجاد سه بخش اشاره شده به صورت مستمر ، سيستماتيک و هدفمند ، دنبال شود . بديهی است تعلل در هر يک از بخش های فوق ،  امکان استفاده از مزايا و دستاوردهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات را عملا" با مشکل مواجه می نمايد. در برخی از کشورها با توجه به جايگاه گسترده تجهيزات سخت افزاری و ارتباطی در ايجاد زير ساخت اطلاعات ، تمامی تلاش انجام شده در جهت توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، محدود به اين بخش بوده و به ساير بخش ها ( فن آوری اطلاعات و کاربردهای اطلاعات ) کمتر توجه می گردد . فراموش نکنيم که زيرساخت اطلاعات ، صرفا" بستر ارتباطی و گزينه های متعددی را  به منظور استفاده از دستاوردها و مزايای فن آوری اطلاعات و ارتباطات در اختيار شهروندان يک جامعه قرارداده و می بايست تلاش مضاعفی در جهت توسعه  ساير بخش ها و يا ايجاد زيرساخت های جانبی ديگر نيز صورت پذيرد .مثلا" بدون وجود يک زير ساخت قانونی ، امکان استفاده از مزايای فن آوری اطلاعات و ارتباطات در مواردی همچون تجارت الکترونيکی ، وجود نخواهد داشت .

استراتژی های فن آوری اطلاعات و ارتباطات برای توسعه
به موازات استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات در تمامی ابعاد حيات بشری ، جهان به سرعت در حال تبديل به يک جامعه اطلاعاتی است . امروزه امکان دستيابی به اينترنت و استفاده از منابع اطلاعاتی در تمامی جوامع بشری روندی تصاعدی را طی می نمايد و جوامع مختلف هر يک با توجه به زيرساخت های متعدد ايجاد شده از مزايای فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، استفاده می نمايند. ايجاد زيرساخت های  ارتباطی ، قانونی و تربيت نيروی کار آشنا با فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، نمونه هائی از تلاش انجام شده در اين خصوص است . رشد شکاف ديجيتالی بين کشورهای توسعه يافته و در حال توسعه ، جوامع شهری و روستائی ، شهروندان ماهر و آموزش ديده و فاقد مهارت ، جای هيچگونه شک و ترديدی در رابطه با تدوين استراتژی ها  و تبعيت از سياست ها و رويکردهای مناسب برای نيل به يک جامعه مدرن اطلاعاتی را باقی نگذاشته است . تمامی کارشناسان و سياستگذاران کشورهای متفاوت به اين موضوع اذعان نموده اند که فن آوری اطلاعات و ارتباطات دارای پتانسيل لازم برای توسعه در تمامی ابعاد اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و سياسی است . در اين راستا اکثر کشورها ، استراتژی های خاصی را به منظور توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، تدوين نموده اند .
عناصر کليدی به منظور تدوين استراتژی توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات :

• ايجاد يک مدل ( چارچوب ) برای استراتژی ملی توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات
• ايجاد آگاهی لازم در سطوح متفاوت جامعه در خصوص پتانسيل ها و مزايای متعدد فن آوری اطلاعات و ارتباطات

•  ايجاد و توسعه زير ساخت مخابراتی ( بدون وجود يک زيرساخت ارتباطی مناسب ، امکان استفاده اندکی از دستاوردهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات وجود خواهد داشت )

• امکان دستيابی عموم شهروندان جامعه به زيرساخت ارتباطی و استفاده از مزايای فن آوری اطلاعات و ارتباطات
• توسعه منابع انسانی ( بدون وجود افراد آموزش ديده و ماهر ،  امکان استفاده از فرصت ها و مزايای ارائه شده توسط فن آوری اطلاعات وارتباطات ، وجود نخواهد داشت )
• ايجاد و توسعه زيرساخت قانونی ( بدون وجود مجموعه قوانين مشخص ، امکان استفاده از فرصت ها و مزايای ارائه شده توسط فن آوری اطلاعات و ارتباطات نظير تجارت الکترونيکی ، وجود نخواهد داشت )
• ايجاد و توسعه محيط مناسبب برای فعاليت های تجاری و اقتصادی ( سرمايه گذاری تجاری ، ايجاد استانداردهای فنی ، پرداخت الکترونيکی )
• ايجاد و توسعه محتوا متناسب با زبان ملی هر کشور
• ايجاد ، توسعه و حمايت از صنايع مرتبط با فن آوری اطلاعات و ارتباطات ( امکانات سخت افزاری ، نرم افزاری ، شبکه ، مخابراتی )

• مونيتورينگ و سنجش مستمر ميزان استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات به منظور ارزيابی موفقيت استراتژی ها و سياست های تعيين شده